هنر مردمی، هنر “با مردم، برای مردم” است

سعید دست افشان

کارکرد اجتماعی هنر فراتر از زیبایی و سرگرمی صرف است و به عنوان ابزاری قدرتمند برای انعکاس، تفسیر، نقد و تحول واقعیت‌های اجتماعی، فرهنگی و هویتی عمل می‌کند. هنر آینه‌ای است از جامعه که شرایط، باورها و چالش‌های انسان‌ها را در هر دوره تاریخی بازتاب می‌دهد و به درک عمیق‌تر مسائل اجتماعی و ایجاد همدلی کمک می‌کند. همچنین هنر نقد اجتماعی و سیاسی را به پیش می‌برد و مخاطب را به تفکر و تغییر نگرش تشویق می‌کند. هنر می‌تواند عامل تحول و دگرگونی در جامعه باشد و با تشویق عدالت، برابری و صلح، مسیر پیشرفت اجتماعی را هموار سازد. از سوی دیگر، هنر در شکل‌گیری هویت و تعلق فرهنگی نقش مهمی دارد و آداب، رسوم و ارزش‌های جامعه را از طریق آثار هنری به نسل‌های آینده منتقل می‌کند. هنر به عنوان زبان جهانی، مرزهای فرهنگی را می‌شکند و ارتباط بین فرهنگ‌ها را توسعه می‌دهد. همچنین در حوزه آموزش و پرورش، هنر خلاقیت، تفکر انتقادی و مهارت‌های ارتباطی را تقویت می‌کند. مطالعات جامعه‌شناسی هنر نیز نشان می‌دهد هنر هم بازتابی از جامعه است و هم عامل شکل‌دهنده آن. هنر اجتماعی می‌تواند احساسات و دیدگاه‌های جامعه را متاثر کرده، ارزش‌ها را منتقل و تغییر عقیده ایجاد کند. از طریق هنر، جوامع می‌توانند به گفت‌وگو، همکاری و دگرگونی اجتماعی دست یابند. هنر همچنین حافظه جمعی جامعه است و به عنوان صدای اعتراض و مطالبه تغییر، جوامع را به حرکت در می‌آورد و انسجام اجتماعی را افزایش می‌دهد. بنابراین کارکرد اجتماعی هنر را می‌توان در این محورها خلاصه کرد: انعکاس و بازنمایی جامعه و واقعیت‌های اجتماعی، نقد و تفسیر مسائل اجتماعی و سیاسی، ایجاد تغییر و تحول در جامعه، تشکیل هویت فرهنگی و احساس تعلق، ترویج همبستگی و انسجام اجتماعی، توسعه مهارت‌های خلاقانه و ارتباطی در آموزش حافظه جمعی این ویژگی‌ها هنر را به ابزاری موثر در پیشبرد فرهنگ، اقتصاد و سیاست و بهبود شرایط زندگی اجتماعی تبدیل کرده است.

با توجه به اهمیت این کارکرد می توان گفت مردمی کردن هنر هم مهم به نظر می رسد برای همین جهت مردمی کردن هنر، باید هنر را از حالت نخبه‌گرایی و جداافتاده خارج کرد و آن را به گونه‌ای گسترش داد که با زندگی و نیازهای مردم عادی و جامعه همخوانی داشته باشد. هنر مردمی به هنری گفته می‌شود که از بطن جامعه برخاسته و برای عموم مردم ساخته شده است، با هزینه‌های کم و تأثیرگذاری بالا، به گونه‌ای که نیازهای روحی و فرهنگی جمعیت وسیعی را پاسخ دهد. در این مسیر، شرکت دادن مردم در فرآیند خلق و نمایش هنر، توجه به هنرهای عمومی مثل گرافیتی، تئاتر خیابانی و هنرهای مفهومی که دسترس‌پذیر هستند و تقویت ارتباط میان هنرمند و مخاطب از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. برای تحقق مردمی شدن هنر می‌توان این راهکارها را دنبال کرد: ایجاد فضاهای هنری و فرهنگی در محلات و محیط‌های عمومی که مردم بتوانند به راحتی دسترسی داشته باشند. تشویق و حمایت از هنرمندان مردمی که به تولید آثار با هزینه کم و تأثیر بالا می‌پردازند. استفاده از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی برای گسترش دسترسی مردم به هنر و مشارکت آنها در فعالیت‌های هنری. بازگرداندن رویدادها و جشنواره‌های هنری مردمی که مشارکت و تعامل مردم را تقویت می‌کنند. آموزش و اطلاع‌رسانی به مردم برای آشنایی بیشتر با هنر و پذیرش آن به عنوان بخشی از زندگی روزمره. با این دیدگاه، هنر از یک اقلیت خاص و نخبه به بخش فعال و تاثیرگذار جامعه تبدیل می‌شود و می‌تواند به ارتقاء فرهنگ و روحیه جامعه کمک کند، مردم را به یکدیگر نزدیک‌تر کند و حس تعلق به هنر را در بین عموم افزایش دهد. هنر مردمی، هنر “با مردم، برای مردم” است که بیشترین تأثیرگذاری را در زندگی اجتماعی دارد.